De verkiezingswinst van de PVV en de onderbuik
De verkiezingen van 22 november 2023 werden overtuigend gewonnen door de PVV. Dat was nogal een verrassing en de verklaringen kwamen van alle kanten op ons af: de VVD zette de deur open, het was de ontevreden burger.
Ik vrees dat het pure onwetendheid was. Het hoge percentage zwevende kiezers, oplopend tot wel 70% is een duidelijk signaal. En als men het niet meer zo goed weet, ligt beïnvloeding op de loer en dan kunnen primitieve reflexen een bepalende rol spelen. Iets dergelijks zagen we bij de opkomst van de LPF, FvD, BBB, NSC en dan nu de PVV.
Als kennis ten aanzien van democratie en de trias politica onvoldoende is, volgt welhaast automatisch een terugval op primitief gedrag. Welke impulsen zijn daarbij beslissend? in zijn boek ‘Hoe mensen keuzes maken’ geeft W.L. Tiemeijer drie redenen waarom een keuze kan afwijken van wat in het algemeen als ‘rationeel’ wordt gezien.
Ten eerste: mensen zijn geneigd te willen houden wat ze hebben. Dit is de ‘verliesaversie’. Het psychologisch verlies van iets wordt zwaarder gevoeld dan de winst van hetzelfde.
Twee: mensen zijn sterk georiënteerd op het hier en nu. Ook dat heeft te maken met onzekerheid over de toekomst, maar is gericht op het moment. Een exemplarisch voorbeeld staat bij mij in het geheugen gegrift, het verkiezingsdebat tussen Wilders en Timmermans. Het EU-wachtgeld van Timmermans werd door Wilders vergeleken met het afschaffen van het eigen risico van de zorgverzekering. Cindy uit Zaandam, aanwezig in het publiek, had geld nodig: ‘Zij kan niet wachten!’
Ten derde zijn mensen gevoelig voor levendige en concrete informatie. Het is de verpakking en dat heeft verreweg de meeste impact. De populistische boodschap moet gezien het opleidingsniveau van de volgers wel simpel zijn. Het is in korte en duidelijke zinnen met kernwoorden. Politiek links zou daarvan moeten leren.
Terugval op de onderbuik
Als kennis over politiek tekortschiet, wordt vrij snel teruggevallen op de overlevingsinstincten. Rationaliteit wordt voor even ‘geparkeerd’ en dat maakt de weg vrij voor de onderbuik.
Politiek links heeft hier gelijk al een probleem, voor nuance is meer uitleg nodig. En bovendien vragen oplossingen als samenwerking en solidariteit iets van de kiezer.
– Sociaal darwinisme.
De biologische ‘survival of the fittest’ wordt geprojecteerd op menselijke samenlevingen en dat leidt tot sociale ongelijkheid. En dus ook tot onvrede, want niet iedereen kan de winnaar zijn. Het leggen van de schuld bij anderen is wel zo gemakkelijk en het heeft ook wel iets aantrekkelijks: men is zelf niet schuldig en hoeft bovendien ook zelf geen oplossing aan te dragen. Dus wordt een zondebok aangewezen: de islam, de EU, de Marokkanen, de Euro, de elite, het partijkartel, het nepparlement, de corrupte rechterlijke macht, asielzoekers.
– Planloosheid, normloosheid en een gebrek aan logica.
De primitieve mens heeft van nature een kortetermijnvisie tot hooguit de eerstvolgende maaltijd. Logica, het maken van langetermijn plannen werd niet aan mensen meegegeven, het was bij gebrek aan een koelkast in primitieve samenlevingen simpelweg niet nodig. Dat komt terug in de klimaatdiscussies. Want wat men niet ziet, niet voelt of niet ruikt, bestaat ook niet. Uit Pisa (internationaal onderzoek leesvaardigheid 15-jarigen) blijkt dat begrijpend lezen in Nederland een toenemend probleem is. Het is een vervelende erfenis van het neoliberalisme – say no more.
– De initiële angst voor vreemden (en het vreemde)
Uit zelfbescherming was terughoudendheid ten aanzien van vreemden een goede eigenschap, je weet wat je hebt en niet wat je krijgt. Onderzoek, Dunbar’s Number, toont aan dat de mens maximaal 150 anderen kan vertrouwen, de neocortex in de hersenen is kan niet meer aan. Het afwijzen van bedreigende asielzoekers en vooral de islam appelleert aan deze reflex.
– De mens is een vluchtdier
Zonder grote kaken of klauwen is de mens van oorsprong een vluchtdier. Dit vluchtgedrag is in onze tijd niet meer fysiek wegrennen, dat is nu het waarschuwen voor tsunami’s van allerlei gevaren.
De bewuste burger
Uitspraak van Hannah Arendt: ‘Het onvermogen om zelf na te denken is gevaarlijker dan alle kwade intenties bij elkaar!’
Voor de onwetende kiezer is het gemakkelijker om primitieve oprispingen vanuit de onderbuik te volgen.
Voor de toekomst is een bewuste burger vereist en inzicht in primitief gedrag is een noodzakelijkheid.
=
Ybo van den Beukel
Link naar het boek Waarom en Hoe Mensen Denken en Doen
– subparagraaf in hoofdstuk 7: Populisme
– subparagraaf in hoofdstuk 8: De noodzakelijkheid van Burgerschap
Aansluitende Blogs:
VVD – de politiek van het niet ingrijpen
Terug naar de Homepage.
