Terrorisme en het trappenhuis

Uit ‘De Evolutionaire Stempel’ – samenvatting van hoofdstuk 6. 

Tussen 1950 en 2009 werden er in Nederland ongeveer 70 aanslagen gepleegd door onder andere Molukkers, de Rode Jeugd en het Dierenbevrijdingsfront met in totaal 38 doden waaronder 8 daders. Het waren voornamelijk ‘politieke’ aanslagen of werden gepleegd vanuit de anarchistische hoek (Wikipedia). Vanaf 1990 was het relatief rustig tot de aanslag op Pim Fortuyn in 2002. Met de moord op Theo van Gogh op 2 november 2004, komt ook in Nederland het moslimfundamentalisme in de picture. De exportlanden van het jihadisme en terrorisme liggen wat Europa betreft met name in het Midden-Oosten en noord Afrika. Volgens de website van de AIVD was het oorspronkelijk jihadisme, de heilige oorlog tegen ongelovigen, een interne kwestie binnen de islamitische wereld. Het strijdtoneel werd verlegt naar ‘verre vijanden’, met name de Verenigde Staten, die zouden de corrupte regimes in het zadel houden. In het begin van de 21e eeuw is er definitief sprake van een nieuw element, target is nu de westerse levenswijze. Hiermee is ook de Europese burger potentieel doelwit en dat voelt niet prettig aan. Vanuit populistische hoek wordt een angstcultuur verder opgejaagd. Ongewild -althans daar ga ik vanuit- werd hiermee juist het terrorisme in de kaart gespeeld, namelijk ontwrichting van de westerse samenleving door het zaaien van angst. Om dat beeld van geweld enigszins te relativeren, in de Verenigde Staten worden jaarlijks circa 15.000 mensen gedood door vuurwapengeweld, criminaliteit en ruzies. Dat is heel veel meer dan het aantal slachtoffers van terrorisme in west Europa. Aanslagen door islamjihadisten krijgen in de media een buitenproportionele aandacht en dat vertroebelt het beeld. 

Naar aanleiding van de nine-eleven aanslagen in Amerika in 2001, ontwikkelde Fathali Moghaddam50, Iraniër en professor psychologie op de Georgetown University, de ‘Staircase to terrorism.’ Deze ‘trap naar terrorisme’ is een bruikbaar analytisch hulpmiddel, hij bestaat uit vijf treden: 

  1. Het ervaren van oneerlijkheid.
  2. Het ontbreken van opties voor verbetering.
  3. Het aanwijzen van een vijand en bereidheid tot geweld.
  4. Ondersteunende ideologie/organisatie; isolatieaanhangers. 
  5. Er wordt overgegaan tot terreur.

De eerste trede, het ‘ervaren van oneerlijkheid’ is een menselijk gegeven, kijk maar op Twitter, luister naar populistische groeperingen. Of lees de Telegraaf. 

De tweede trede is direct al cruciaal, want als er geen opties voor verbetering zijn, kan dit een opmaat worden naar radicalisering. Het hangt dan ook af van de kwaliteit van de betrokken samenleving in hoeverre onvrede gekanaliseerd kan worden. In Nederland werden (nog) geen grote aanslagen gepleegd. Het zou best kunnen dat ons kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging met een lage kiesdrempel daar debet aan is. Hierdoor zijn alle ideologieën, ook de tegenpolen in de Tweede Kamer vertegenwoordigd, elke onvrede wordt gehoord en kan democratisch gekanaliseerd worden. Bovendien, in Nederland hebben we buurtagenten, er is samenwerking met buurtcomités, overleg met scholen. En niet te vergeten, het door populisten verfoeide theedrinken had met ‘de boel bij elkaar houden’ een positieve uitwerking. In de landen om ons heen met meerderheidsstelsels is dit niet, of in mindere mate het geval, daar blijft de onvrede op de straat, in obscure kelders of in de moskee. Als het maatschappelijk systeem, de politiek, de omgeving, de onvrede niet kan absorberen, kan dit leiden tot de derde trede, het aanwijzen van ‘een vijand’, het zondebok-mechanisme van René Girard treedt in werking, de frustratie moet zich ergens op kunnen richten. 

Deze zogenaamde ‘trap naar terrorisme’ geldt zeker niet uitsluitend voor het islamitisch jihadisme, het is van toepassing op elke vorm van extremisme, zowel politiek rechts als links. Het is dan ook onzin om terrorisme uitsluitend te linken aan de islam. Alle godsdiensten zijn in de basis vredelievend. Sterker, door een systeem van sociale leefregels zijn religies juist heel goed in staat onvrede te kanaliseren en te absorberen. 

Ten aanzien van de islam is er wel een ander probleem. In het christendom ontstond als gevolg van de Verlichting een scheiding tussen kerk en de staat. Dat gebeurde niet binnen de islam, een Verlichting heeft daar niet plaatsgevonden, een democratisch besef heeft zich daar niet ontwikkeld. Als de tweede trede, de opties voor verbetering, geen democratisch vervolg hebben, is de moskee om de hoek de enige plek voor oppositie. Het jihadisme ontwikkelt zich dan ook heel vaak lokaal. Daar komt nog bij dat de islam geen centraal gezag of paus kent die op grond van de geloofsleer op de voorhand aanslagplegers kan weerhouden. 

Het aanwijzen van de islam als de enige oorzaak van terrorisme is kortzichtig. Religie is ingeval van terrorisme slechts het voertuig van een maatschappelijk protest dat niet op een democratische of andere wijze een uitweg kan vinden. 

Terug naar de inhoudsopgave

Terug naar De Evolutionaire Stempel