Hufterigheid
Je leest het steeds vaker: jeugdigen met een mes op zak, zorgverleners worden belaagd, agressie bij voetbalwedstrijden, doodsbedreigingen. En ook: een tractor op de stoep bij een minister; iemand met een fakkel bij een minister. Alsof de sluizen met hufterig gedrag zijn opengezet.
De vraag die velen bezig houdt: waar komt dit gedrag vandaan? Met andere woorden: Waarom denken en doen mensen zoals ze denken en doen?
Intellectueel omslagmoment
Tot de 90’r jaren hadden we te maken met zowel de waarden van de zuilensamenleving als ook de solidariteit van de sociaal-democratie. Het ‘klassiek liberale’ adagium was van toepassing: ‘Mijn vrijheid stopt, waar die van jou begint.’
Iedereen wist instinctief wel waar die grens lag en werd in ieder geval de ander gerespecteerd.
Een keerpunt in ons denken vond plaats na de val van de Berlijnse Muur in 1989. De hele wereld omarmd nu het neoliberalisme en dat resulteerde in een totaal andere manier van denken. En dus ook doen.
Ethiek, solidariteit en respect voor de medemens werden ingewisseld ten gunste van hebzucht en prestatiedrang. Bye bye tolerantie en bereidheid tot samenwerking.
De neoliberale context
Prestaties worden in een neoliberale markt uitgedrukt in geld. De ene mens heeft meer dan de ander. Dat kan gemakkelijk overgaan in de acceptatie dat de ene mens ook meer ìs dan de ander. En als die ander een bedreiging voor het verworvene vormt, wordt hij zonder pardon tot zondebok verklaard.
En dat alles onder het aanlokkelijke neoliberale mom van vrijheid. Maar wat houdt dat dan weer in? Vrijheid voor iedereen wordt gegoten in een ‘neoliberaal’ adagium: ‘De ander moet maar aangeven tot hoe ver ik kan gaan.’ Maar dat houdt in dat mijn- en jouw vrijheid vallen niet meer samenvallen. Mijn vrijheid betekent automatisch een beperking van de ander.
Het neoliberalisme is een ratrace van meer naar nog meer. Het overkwam ons, we hadden het niet of nauwelijks in de gaten. Het is stilletjes in ons gaan zitten en het van meer naar nog meer werd institutioneel neoliberaal gedrag.
Door de toegenomen welvaart, neemt de onderlinge afhankelijkheid sterk af. Ouders en grootouders hebben hun AOW, kinderen hoeven niet meer voor ze te zorgen.
Internet en de social media faciliteren een opmars van onwetenden met als favoriete sport het anoniem neersabelen van critici.
Het duurt even, maar dan gaat de prestatiedrang ook doorwerken in het onderwijs, de opvoeding en uiteindelijk in de omgevingsfactoren.
Het zou een voorbeeld moeten zijn, nu komen er ook negatieve signalen uit ’s-lands hoogste orgaan: de Tweede Kamer. Een minister wordt heks genoemd; Marokkanen en asielzoekers worden gezien als bedreiging, zelfs als vijand en worden uitgesloten; een FvD kamerlid hint op een bestorming van het parlement; de boer die met zijn tractor een minister op haar huisadres intimideert, wordt prompt door de jeugdbeweging van de BBB uitgeroepen tot erelid. Als klap op de vuurpeil zegt de VVD minister van Veiligheid en Justitie zonder schroom: ‘Het is een gevaarlijk misverstand dat er zoiets zou bestaan als het recht om niet gekwetst te worden.’ (VK 13/7/23 J.J. Schoo-lezing).
Kortom, hufterigheid is ook in de politiek normaal geworden en we moeten het nu dus ook maar ondergaan, al dan niet met tractor en fakkel voor je deur. En als je daar iets van vindt, dan is dat ‘woke’.
Laten we onszelf herinneren aan de wijsheid van het leven: De kwaliteit van samenlevingen kan worden afgemeten aan de mate waarin evolutionair gedrag in goede banen wordt geleid.
=
Nawoord
De vraag: ‘Waarom denken (en doen) mensen zoals ze denken (en doen)?’ is het hoofdthema van mijn boek ‘De Evolutionaire Stempel’ met daarin de volgende onderwerpen:
H.4 Intellectuele Omslagmomenten: gebeurtenissen die in de menselijke geschiedenis het denken (en doen) een wending hebben gegeven.
H.5 Oprispingen van het zoogdierenbrein: een lijst met irrationeel gedrag.
H.6 Nurture: de mens is gemakkelijk te beïnvloeden.
H.7 Neoliberalisme: de kenmerken.
H.8 Burgerschap: Wat zouden we kunnen, of moeten doen.
Eerder als artikel verschenen:
22/12/22 De neoliberale politiek van niet ingrijpen
16/5/21 De neoliberale mens
Terug naar de Homepage
