Het einde van de Democratie?
In mijn lijfblad ‘Filosofie’ stond een treffend interview met Ilja Leonard Pfeijffer over diens meest recente boek: Alkibiades. Eerder zag ik het Tv-gesprek met hem in Buitenhof.
Pfeijffer houdt ons met zijn boek een spiegel voor, want ook in onze tijd is er sprake van een ochlocratie, dat wil zeggen een dictatuur van de massa. Inderdaad, de symptomen zijn pijnlijk herkenbaar. De rol van de social media lijken beslissend, politici vrezen de publieke opinie en handelen naar de waan van de dag. Een termijnvisie raakt gelijk al buiten het vizier en bij de bevolking is er een afnemend respect voor de instituties.
Vooral dat laatste, het is intrigerend dat juìst de instituties die de burger beschermen, als beklemmend worden ervaren. De rechtspraak, de sociale voorzieningen (zij wel en ik niet), zelfs de Europese Unie. Er is al een term voor: regeldruk. Sommigen vergelijken het zelfs met een gevangenis en ik lees uitingen als ‘kutland’ en ‘dictatuur’. Alsof het overal elders in de wereld beter is. Waar komt een dergelijke houding vandaan?
Oorzaak
Als meer mensen samenleven, zal er meer noodzaak zijn voor regelgeving. In de 21e eeuw komt daar iets bij. Door mondigheid via de social media wordt de stem van het volk gehoord. Echter, democratie en een neoliberale economie haam niet samen, sterker, ze conflicteren. Het is plat gezegd solidariteit versus hebzucht en de menselijke psyche kan deze tegenstelling maar moeizaam hanteren.
Burgers gaan denken en handelen als klant volgens het neoliberale narratief, de nieuwe keuken en de volgende vakantie. Echter, diezelfde burger in de rol van stemgerechtigde kiezer, gaat zich in de democratie ook meer en meer als consument zien. De politiek wordt een supermarkt, de klant heeft verwachtingen en gaat eisen stellen.
Echter, een overheid dient op te komen voor het algemeen belang en kan niet of slechts moeilijk voorzien in persoonlijke verlangens. Dat werd wel heel erg duidelijk bij de Toeslagenaffaire. De overheid is dan niet meer de oplossing, maar wordt in de ogen van de burger zèlf het probleem.
Democratie
De beroemde uitspraak van Churchill is treffend: ‘Democratie is geen goede staatsvorm, maar ik ken geen betere.’
Ligt het verval van de democratie dan aan de bestuursvorm, aan de instituties? Zou nog wat morrelen aan het systeem de oplossing zijn? Zoals meer transparantie, het verkleinen van de afstand naar de burger, een verhoging van de kiesdrempel, het afschaffen van de Eerste Kamer, het instellen van referenda?
Het lijkt allemaal op pamperen de kiezer, maar die mag ook zelf wel eens in actie komen. Al is het maar uit eigen belang. Aan de belangrijkste voorwaarde in een democratie wordt voorbijgegaan: kennis van de deelnemers. De kiezer zal zèlf een gedegen afweging moeten (kunnen) maken, weten waar hij voor kiest. Niet afwachten en als uit een etalage een keuze maken uit hetgeen wordt aangeboden.
We worden in onze samenleving opgeleid voor presteren, voor nog meer consumptie. We worden niet opgeleid voor solidariteit en hoe onszelf democratisch te besturen. Laten we er maar eens mee beginnen in het burgerschapsonderwijs.
Iemand misschien nog wat suggesties?
Je mag delen. Abonneer je op blogs in de Lower Footer.
Zie ook De noodzaak van Burgerschap de laatste paragraaf van De Evolutionaire Stempel
Terug naar de Homepage
