Zo nu en dan komt het weer ter sprake, het referendum.
Bij een raadgevend referendum (een bindend referendum kennen we -nog- niet in Nederland) wordt de burger direct bij besluitvorming betrokken, de ‘ideale’ democratie. Maar het is blindstaren, want wat is de meerwaarde op hetgeen we al hebben?

Referendum is in feite een volksafwijzing

Een raadgevend referendum kan uitsluitend geïnitieerd worden over aangenomen wetten. Het kan dus niet anders dan dat de initiatiefnemers slechts één enkel doel voor ogen hebben, namelijk het ongedaan krijgen van die wet. Daarom kun je beter spreken van ‘volksafwijzing’, een referendum maakt inbreuk op het bestaande besluitvormingsproces.

Wetten volgen een zorgvuldig traject

Een wetsvoorstel wordt voor advies eerst aan de Raad van State voorgelegd. Middels debatten in de Tweede Kamer zijn aanpassingen mogelijk en na aanname in beide Kamers en publicatie in het staatsblad, kan een wet in werking treden. Overigens, ook bestaande wetten kunnen in soortgelijke procedures worden gewijzigd of worden ingetrokken. 

’Sorry, ik heb me bedacht’

De Tweede Kamer wordt direct gekozen en krijgt een mandaat voor vier jaar. Eenzelfde periode geldt voor de Eerste Kamer, maar dan getrapt gekozen via de Provinciale Staten. Je kunt je afvragen of ingeval van een tussentijds referendum de kiezer in het stemhokje een onjuist mandaat heeft afgegeven.
In deze zienswijze is het referendum dan ook een zwaktebod.

Opkomst

Bij het Ukraine referendum was de opkomst slechts 32%, met de hakken over de sloot dus. Maar wel in schril contrast met de 74% opkomst bij de voorafgaande Tweede Kamerverkiezingen. Je hoeft geen rekenwonder te zijn om hier een ‘tirannie van de minderheid’ te vermoeden. Een opkomst minstens gelijk aan de voorafgaande kamerverkiezing zou pas indruk hebben gemaakt. Nu niet.

Kromme bananen

De geschiedenis laat zien dat bij een referendum niet ter zake argumenten de overhand hebben. Zeg maar onderbuikgevoelens dan wel de waan van de dag. Bij het Ukraine associatieverdrag ging het de tegenstanders helemaal niet om de Ukraine, de EU als organisatie lag op de korrel.
Bij de aanloop naar het Brexit referendum was het in de U.K. nog veel bonter: de EU zou niet mogen bepalen hoe krom de bananen mogen zijn; de EU is van plan een verbod in te stellen op het blazen van ballonnen door kinderen.
De SP riep op om op 21 maart tegen de ‘sleepwet’ te stemmen als protest tegen het afschaffen van het raadgevend referendum. Ging het om de merites van de sleepwet, of was het afschaffen van het referendum in het geding? Voor dit soort ongein is democratie helemaal niet bedoeld!
Retoriek als het ‘einde van de democratie’, een ‘staatsgreep’ en ‘minachting van de kiezer’, is dan wel van een zeer dubieus gehalte. 


Kennis en 325 pagina’s

Een belangrijke voorwaarde voor elk besluitvormingsproces, zeker in een democratie, is de aanwezigheid van kennis bij alle betrokkenen. Van afgevaardigden mag je verwachten dat ze daarover beschikken, daarvoor zijn ze gekozen. Politieke partijen, kartel of niet, hebben hun eigen deskundigen.
Maar hoe zit het eigenlijk met de kiezer? Kan die wel zelfstandig een weloverwogen afweging maken? Het is zeer twijfelachtig of de 325 pagina’s van het Ukraine associatieverdrag werden doorgespit. Meningen werden ook hier gevormd door beweringen, niet zozeer door feiten. Bijkomend probleem is dan weer dat  negativiteit beter verkoopt. De mens heeft nog iets van een vluchtdier en is alert op waarschuwingen.

Niet doen dus

Het referendum wordt gezien als het summum van democratische besluitvorming, maar het is helaas een politiek instrument van de initiatiefnemers. De wens is hier de vader van de gedachte, het voordeel van directe besluitvorming door het volk blijkt in de praktijk geen waarlijk democratisch participatiemiddel. Vooralsnog biedt het huidige kiesstelsel voldoende voorwaarden.

Het wordt stil in Den Haag

Het raadgevend referendum maakt een inbreuk op het democratisch proces. Een aangenomen raadgevend referendum kun je ook zien een motie van wantrouwen. Goede vraag: zou dit dan ook maar moeten leiden tot het aftreden van de Tweede Kamer? En ook van de Eerste Kamer en zelfs de regering? Immers, zij zijn allemaal teruggefloten door het volk.
Maar eigenlijk gaat ook de kiezer niet vrijuit. Een gegeven mandaat tussentijds intrekken is gewoon een zwaktebod.

(12-4-2022)

Als het een argument zou zijn om het electoraat meer bij de democratie te betrekken, dan is het in plaats van aan instituties te morrelen, beter de kiezer op te leiden.
Lees hier de laatste subparagraaf van mijn boek De Evolutionaire Stempel:  Burgerschap

Terug naar Blogs
Terug naar de Homepage