Uit ‘De Evolutionaire Stempel’.
H8 – Laatste hoofdstuk, laatste deelparagraaf (volledig opgenomen)
– Pleidooi voor een upgrade van het Burgerschapsonderwijs
Iedere burger dient zich bewust te zijn van zijn eigen positie in de tijd en op deze plek. Men moet begrijpen in wat voor wereld men leeft zoals weergegeven in de opeenvolgende hoofdstukken van dit boek: een grondige kennis van evolutionaire processen, de geschiedenis van het menselijk denken, de intellectuele omslagmomenten, de primitieve oprispingen in het menselijk gedrag, de maatschappelijke betekenis van het neoliberalisme, het sociaal darwinisme en last but not least de verantwoordelijkheid voor een gezamenlijk voortbestaan. Het is onze opdracht om de toekomst van de kinderen van onze kleinkinderen te waarborgen.
De eerder beschreven primitieve oprispingen blijven de mensheid hinderen, het is steeds twee stappen vooruit en één stap achteruit. Als we weten hoe en waarom dit telkens mis gaat, waarom zouden we dan niet juist op die punten onze aandacht richten?
Dankzij de evolutionair meegegeven ‘kortetermijnvisie’ en ‘plan-/normloosheid’, ligt een focus op het kortetermijn overleven, het consumeren. Voortkomende uit de tweeledige evolutionaire doelgerichtheid zou de blik ook op de lange termijn gericht moeten worden. Het nieuw in te voeren vak ‘Voortbestaan’ is hier cruciaal, waarin onderwerpen als de evolutieleer, de (denk)geschiedenis, logica, esthetica en uiteraard de klimaatproblematiek aan bod komen.
Ten tweede moeten we het vak ‘Samenleven en samenwerking’ serieus overwegen. We moeten begrijpen dat de neiging tot sociale ongelijkheid contraproductief is en nergens toe leidt. De primitieve neiging om de biologische survival of the fittest op menselijke samenlevingen te projecteren moeten we zien te vermijden. Dat leidt tot sociale ongelijkheid, variërend van te grote verschillen in opleiding en inkomen tot zelfs discriminatie en racisme. We zullen dit zogeheten sociaal darwinisme beter moeten reguleren. Dat de een meer is en dus ook meer hééft dan de ander, is een gegeven, maar we zullen grenzen moeten vaststellen in hoeverre verschillen nog een bijdrage leveren aan de samenleving als geheel. Is dat de bij-boot met helikopter? Individualisering en hebzucht brengen de mensheid niet verder; solidariteit en samenwerking wel.
Ten derde is te noemen het vak ‘Herkennen van nepnieuws en complottheorieën’, ingegeven door de evolutionaire angst voor het onbekende en het vluchten als overlevingsstrategie. De van oorsprong weerloze mens was zonder klauwen of grote kaken zeer alert op gevaar. In onze tijd manifesteert de dreiging zich niet fysiek, maar zijn het onheilspellende populistische boodschappen die ons doen ‘vluchten’. Zodra in de social media de alarmsignalen worden afgegeven, treedt een sensorische vluchtrespons in werking. Volgens Europees onderzoek zien acht op de tien jongeren het verschil niet tussen echt en nepnieuws, tachtig procent dus, en dan heb ik het nog niet eens gehad over eventuele kwaadaardige beïnvloeding via algoritmes en kunstmatige intelligentie en ongewenste beïnvloeding en indoctrinatie door reclamemakers, bedenkers van complottheorieën of een obscure dictator die de geschiedenis in zijn voordeel wil herschrijven. Bereid je maar voor, want het gaat wel om ons toekomstig electoraat. De onderdelen ‘Logica’, ‘Methoden & Technieken’ en ‘Statistiek’ kunnen hier wonderen verrichten.
We kunnen er niet om heen, ten vierde gaat het om het vak ‘Gedragsbeheersing’. Hier gaat het om de het beheersen van ongewenst gedrag dat voortkomt uit een teveel aan testosteron bij vooral mannen. Het moet eerlijkheidshalve gezegd worden: de man is goed in staat de eigen groep te beschermen, maar de talloze negatieve uitwerkingen kunnen niet worden genegeerd. Alle oorlogen worden door mannen begonnen. Ook het @MeToo-probleem betreft vrijwel zonder uitzondering mannen, en hetzelfde geldt voor de aansteker op het hoofd van Ajaxspeler Klaassen, de voetbalhooligans, de schietincidenten op Amerikaanse scholen en de wandaden van Islamitische Staat. Kortom, de lijst is eindeloos en het zijn altijd mannen van pakweg tussen de vijftien en vijftig jaar. Het zou wellicht zinvol zijn om uit voorzorg alle vormen en uitingen van zinloos geweld in films, tv-series, spelletjes en boeken gewoonweg te verbieden. Laat geweld geen voorbeeld zijn voor opgroeiende kinderen.
Voer dit uitgebreide vak Burgerschap in voor alle leerplichtjaren en sluit af met een examen. Maak het vak ook toegankelijk dan wel verplicht voor nieuwkomers, migranten en asielzoekers. Een noodzakelijke periodieke bijscholing voor ouderen kunnen via de publieke omroep (NPO) worden aangeboden.
Het onderwijs in Nederland is vooral gericht op het afleveren van geschikte werknemers bij de bedrijfspoorten. De leerplicht kost de belastingbetaler pakweg een ton per leerling, en dat is een lage inschatting. Prima, want de bedrijven zijn er blij mee, en ook de werknemers, die daar een goede boterham verdienen. Diploma’s zijn vereist voor alles en nog wat. Wil je in een auto rijden, dan is een rijbewijs verplicht. Het maatschappelijk leven staat bol van contracten, overeenkomsten, bonnetjes en diploma’s, dus waarom geen afsluitend ‘burgerschapscontract’ als voorwaarde om te mogen stemmen? Het is de bevestiging dat men weet hoe ‘samen te leven’ in een democratie, dat de grondwet wordt begrepen, dat men weet hoe het kiesstelsel werkt.
Theorie uit leerboeken is een vereiste, maar ook praktijkervaring is nodig voor een verbreding van inzicht. Verbind er stages aan, zoals meekijken en meelopen in de gemeenteraad, bij de rechtbank, de dijkversteviging, een varkensfokkerij, de ambulancedienst, de brandweer, de zorg, het ziekenhuis, een hospice, een bezoek aan Westerbork of Auschwitz.
De kosten? Waarschijnlijk wordt de rekening voor volwaardig burgerschap al direct gedekt door besparingen op de taken van de politie, de rechtspraak, de GGZ, het gevangeniswezen en dergelijke.
We zijn met bovenstaand manifest aan het einde van mijn betoog aangeland. De kern van dit pleidooi kan worden samengevat in een tweetal stelregels:
‘De geschiedenis wijst uit dat samenwerking en solidariteit doeltreffende menselijke antwoorden zijn op de ongestuurde evolutie.’
‘De kwaliteit van samenlevingen is af te meten aan de mate waarin evolutionaire eigenschappen zijn gekanaliseerd.’
Ik sluit af met een citaat van Malala67, een Pakistaans meisje, zwaargewond door een Talibankogel in haar hoofd. Deze werd verwijderd, ze overleefde en verwierf internationale erkenning. Zij begreep dat het menselijk brein een leeg omhulsel is:
‘Onderwijs is onderwijs. We zouden alles moeten leren en dan kiezen welk pad we willen volgen. Onderwijs is niet oosters of westers, het is menselijk.’
Terug naar De Evolutionaire Stempel
Naar Home