Uit ‘INZICHT 2.0’ – Hoofdstuk 30
30. Zonsverduistering
Uitspraak van een kenner, van iemand die het kan weten: ‘Een volledige zonsverduistering is de dichtstbijzijnde kosmische gebeurtenis die je op aarde kunt waarnemen.’ Dat klopt. Ik verkeer in de gelukkige omstandigheid dat ik drie keer een volledige verduistering heb mogen meemaken. Daarover straks meer, eerst een opfrissing, want wat is een zonsverduistering?
Zoals iedereen weet draait de aarde in een tijdsbestek van 24 uur om zijn as. Om precies te zijn van west naar oost, vanaf de aarde gezien komt de zon op in het oosten. Op de zijde die naar de zon is gericht, is het dag, aan de andere zijde is het nacht.
De elke 24 uur om zijn as tollende aardbol draait zelf in een baan om de zon en doet daar een jaar over. Dat wil zeggen, iets meer dan een jaar, een terugkerend verschil wordt eens in de vier jaar met een dag minder in de schrikkelmaand gladgestreken. De om zijn as draaiende aarde staat iets uit het lood, de beide polen staan iets gekanteld ten opzichte van de zon. Maak erin gedachten maar een voorstelling van, want het is de oorzaak van de seizoenen. Op het noordelijk halfrond valt de zomer in juni en juli, op het zuidelijk halfrond is het dan winter. Een half jaar later staat de aarde aan de ander kant van de zon, dan is het precies andersom.
De aarde heeft een metgezellin, de maan. Deze draait door de aantrekkingskracht van de aarde vertraagd mee en doet daar iets minder dan een maand over. En uiteraard is de massa van de maan van invloed op de getijdenwerking op aarde, het veroorzaakt eb en vloed. Overigens, de rotatie van de maan zelf is zo goed als tot stilstand gekomen, dat wil zeggen dat we vanaf de aarde altijd dezelfde kant zien. Dat is ook weer niet helemaal waar, want de maan beweegt toch een klein beetje, iets van jaknikken en neeschudden.
In deze setting zal een zonsverduistering optreden als de maan tussen de zon en de aarde in staat en een schaduw op de aarde werpt. Dat is dus altijd overdag. Omdat de zon vele malen groter is dan de maan, wordt er een klein gedeelte op aarde volledig verduisterd. Dat vlekje, de totaliteitszone, is 100 tot 150 kilometer breed. In een groter gedeelte daar omheen is het niet volledig donker en toeschouwers zien daar een hap uit de zon. Een dergelijke gedeeltelijke verduistering kan niet worden vergeleken met een totale eclips, ik zeg dit uit ervaring.
Op aarde is een maximale duur van een volledige verduistering ongeveer 7 minuten, meestal korter. Het hangt af van de invalshoek, de positie van de zon en de maan ten opzichte van het aardoppervlak. Het is een spel en omdat de aarde een bol is, wordt het verduisterde gebied bij het verlaten van de aarde langgerekter en vindt er een versnelling plaats. Jaarlijks zijn er ongeveer twee verduisteringen, soms meer, soms minder. De aarde bestaat voor het merendeel uit oceanen en sommige gebieden zijn niet of moeilijk toegankelijk, een verduistering is dan ook soms moeilijk te volgen.
Wat maakt een zonsverduistering nu ècht bijzonder? Het begint met het organiseren van de reis ernaartoe. Een Roemeense zakenrelatie nodigde ons in 1999 uit voor een rondreis. Voorafgaand daaraan zouden wij de eclips op 11 augustus in Boekarest kunnen meemaken. Zogezegd, zo gedaan. Voor dit relaas niet ter zake, maar als extra ervaring wel vermeldenswaardig, alle vluchten naar Roemenië waren volgeboekt. Alternatief was om enkele dagen eerder via Praag te reizen, dat was geen straf. In Boekarest hadden we geen goed idee wat te verwachten, het gebeurde ineens, het overkwam ons en het was ook zo voorbij. Ik kan me nog wel herinneren dat het bloedheet was, 43 graden Celsius. Overigens, het was een fantastische rondreis, de Bukovina, de Karpaten, de Donaudelta.
Enkele jaren later deed zich een nieuwe mogelijkheid voor. De reis-wandel-organisatie SNP organiseerde een reis naar de zonsverduistering in Cappadocië, Turkije op 29 maart 2006. En met begeleiding van wetenschapsjournalist Govert Schilling. Dat is de kenner, iemand die het kan weten. Met behulp van beelden werd het hemelse spel haarfijn uitgelegd en advies over hoe foto- en filmcamera’s in te stellen. Op de dag van de eclips bijtijds een heuvel op, dan kun je de slagschaduw van verre zien aankomen. We waren niet alleen, ook een paar honderd lokale bewoners wilden het schouwspel meemaken.
Het moment suprême nadert en Govert houdt ons op de hoogte: ‘de eerste hap’. En dan schuift tergend langzaam de maan voor de zon, het licht wordt al een beetje diffuus en schaduwen wordt aan één kant rafelig. Enkele momenten vòòr de volledige bedekking verschijnt de ‘diamantring’. De zon kijkt als een felle schijnwerper nog net langs de maan. En dan, vanaf de heuvel goed te zien, komt in de verte de slagschaduw met een snelheid van 2000 km p/uur aan denderen. Govert: ‘nog 5 seconden’ en hij begint af te tellen. Met een oorverdovend geluidloze dreun is de zon verdwenen. Om ons heen klinkt applaus en gejuich. Het is niet helemaal donker, het is als een heldere nacht en heel in de verte schijnt nog de zon. Govert: ‘let op de protuberansen!’ Door een kijker zijn rondom de maan de uitbarstende slierten zonne-energie duidelijk te zien, ze kunnen 5 tot 10% van de diameter van de zon boven het oppervlakte uitstijgen. Het wordt ineens een stuk kouder en het valt op, vogels hoor je niet meer. Weer Govert: ‘linksboven zie je Venus’. Zo donker was het wel. Het zou overigens ook Mercurius kunnen zijn geweest, beiden planeten staan dichter bij de zon dan de aarde. Govert telt af en daar verschijnt weer de diamantring, maar nu aan de andere kant van de maan. Wederom applaus en gejuich. Stukje bij beetje schuift de maan verder voorlangs.
We hadden de smaak te pakken, 1 augustus 2008 China. Wat me eerlijk gezegd daar aantrok was de plek, de Gobiwoestijn. In mijn jeugd verslond ik de Biggles boeken en één daarvan speelde zich af in die desolate woestenij. Weer geboekt bij SNP. Ook met een rondreis: 16 kilometer wandelen over de Chinese muur, een bezoek aan de Verboden Stad, het Mausoleum, de Magoa grotten bij Dunhuang, het terracottaleger in Xian en de pandabeertjes in Chengdu. En dan de eclips in de Gobiwoestijn met wederom uitleg van Govert. Ditmaal wetende wat zou komen, was deze verduistering nog intenser, ik heb een mooie film gemaakt. De Chinezen hadden in the middle of nowhere stukken land afgezet. Ik schat dat er misschien wel zo’n 40 bussen op het parkeerterrein stonden. Je vraagt je af waarom, want in de Gobiwoestijn is er ruimte zat, tot ver in Mongolië. Er was zelfs gezorgd voor mobiele toiletten en standby ambulances. Belangstellenden waren afkomstig uit alle delen van de wereld en kregen groepsgewijze een afgezet plekje toegewezen van zeg 50 bij 50 meter. Velen waren voorzien van soms enorme camera’s en ook de Chinese radio en televisie waren prominent aanwezig. Weer het aftellen van Govert, de kenner.
Inderdaad, een volledige zonsverduistering is de dichtstbijzijnde kosmische gebeurtenis die je op aarde kunt waarnemen. Door deze ervaringen kreeg ik toenemende belangstelling voor het firmament, de planeten, de sterrenbeelden en op heldere nachten kijk ik altijd naar boven. We beseffen het niet echt, ons heelal is ongeveer 13,5 miljard jaar geleden ontstaan en als je de duur vanaf de grote knal tot nu toe zou vergelijken met een vol kalender jaar, dan verschijnt de mens zo ongeveer 5 voor twaalf op oudejaarsavond op het toneel. Waar brengt mij dat?
=
Terug naar INZICHT 2.0
Terug naar de Homepage