Uit ‘INZICHT’ – hoofdstuk 30
Persoonlijk relaas van drie daadwerkelijk meegemaakte zonsverduisteringen.
Leestijd 7 minuten.
30. Zonsverduistering
Uitspraak van een kenner en dus iemand die het kan weten: ‘Een volledige zonsverduistering is de dichtstbijzijnde kosmische gebeurtenis die je op aarde kunt waarnemen.’ En inderdaad, het is indrukwekkend. Ik verkeer in de gelukkige omstandigheid dat ik drie keer een volledige verduistering heb mogen meemaken. Daarover straks meer, eerst een opfrissing, want wat ìs een zonsverduistering?
Zoals iedereen weet, draait de aarde in een tijdsbestek van 24 uur om zijn as en aan de zijde naar de zon gericht is het dag, aan de andere zijde is het nacht. Echter, deze om zijn as tollende aardbol (met de maan!) draait ook om de zon en doet daar een jaar over. Dat wil zeggen, bijna een jaar, want een terugkerend verschil wordt eens in de vier jaar met een dag minder in de schrikkelmaand weer glad gestreken. In ons kalenderjaar kennen wij een viertal jaargetijden en dat komt omdat de as van aarde iets uit het lood staat, de beide polen staan iets gekanteld ten opzichte van de zon, maak er in gedachten maar een voorstelling van. Op het noordelijk halfrond valt de zomer in juni en juli, op het zuidelijk halfrond is het dan winter, dus precies andersom.
De aarde heeft een metgezellin, de maan, die zelf ook om de aarde draait. Het verschijnsel maan of satelliet is overigens niet onbekend, de meeste planeten hebben er één of meer. Door de aantrekkingskracht van de aarde draait de maan vertraagd mee met de rotatie van de aarde en doet daar iets minder dan een maand over, vandaar de aanduiding Maan. Overigens, de rotatie van de maan zelf is zo goed als tot stilstand gekomen, vanaf de aarde zien we altijd dezelfde kant. Dat is dan ook weer niet helemaal waar, want de maan beweegt een klein beetje, iets van jaknikken en ook neeschudden. We weten misschien nog wel van school dat de massa van de maan de getijdenwerking eb en vloed veroorzaakt. So far so good.
Een zonsverduistering treedt op als de maan tussen de zon en de aarde in staat en dan een schaduw op de aarde werpt. Dat is dus altijd overdag. Omdat de zon vele malen groter is dan de maan, wordt er maar een klein gedeelte op aarde volledig verduisterd, een vlekje. In een groter gedeelte daar omheen is het dan niet volledig donker en toeschouwers zien daar een hap uit de zon. Een dergelijke gedeeltelijke verduistering kan niet worden vergeleken met een totale eclips, ik zeg dit uit ervaring.
Op aarde is een maximale duur van een volledige verduistering ongeveer 7 minuten en dat hangt af van de invalshoek, dat wil zeggen de positie van de zon en de maan ten opzichte van het aardoppervlak. Het is een spel, de aarde met de bewegende maan draait om de zon èn roteert om zijn as. Omdat de aarde een bol is, wordt het verduisterde gebied bij het verlaten van de aarde langgerekter en vindt er een versnelling plaats. Jaarlijks zijn er ongeveer twee verduisteringen, soms meer, soms minder. Echter, de aarde bestaat voor het merendeel uit oceanen en ook zijn sommige gebieden niet of moeilijk toegankelijk, een verduistering is daarom soms moeilijk te volgen.
Wat maakt een zonsverduistering nu ècht bijzonder? Ik zal proberen het te omschrijven. Het begint al met inlezen, dus weten wat er gaat gebeuren en dan de planning en de spanning van de reis er naar toe. Een Roemeense zakenrelatie nodigde ons in 1999 uit voor een rondreis. Eventueel voorafgaand daaraan zouden wij de eclips op 11 augustus in Boekarest kunnen meemaken. Zogezegd, zo gedaan. Voor dit verhaal verder niet ter zake, maar als persoonlijke ervaring vermeldenswaardig, alle vluchten naar Roemenië bleken volgeboekt. Alternatief was om enkele dagen eerder via Praag te reizen, dat was geen straf.
In Boekarest hadden we eigenlijk nog geen goed idee wat te verwachten, het gebeurde ineens, het overkwam ons en het was ook zo voorbij. Ik weet nog wel dat het bloedje heet was, 43 graden Celsius. Overigens, het was daarna een fantastische rondreis, de Bukovina, de Karpaten, de Donaudelta.
Enkele jaren later deed zich een nieuwe mogelijkheid voor via de reis-wandel-organisatie SNP met een trip naar de zonsverduistering op 29 maart 2006 in Cappadocië, Turkije. Dit keer was er begeleiding van wetenschapsjournalist Govert Schilling, dat is de kenner, iemand die het kan weten. In diens voorbereiding werd het hoe en waarom met behulp van beelden uitgelegd en ook hoe foto- en filmcamera’s in te stellen voor het moment suprême. Ja, dan gaat er een wereld voor je open. Op de betreffende dag bijtijds een heuvel op, onze groep plus een paar honderd lokale bewoners. We werden door Govert minutieus over het verloop op de hoogte gehouden: ’nog 10 seconden voor de eerste hap’. En dan schuift tergend langzaam de maan voor de zon, het licht wordt diffuus. Als je naar je eigen schaduw kijkt, dan is dat aan één kant rafelig. Bijzonder.
Enkele momenten vòòr de volledige bedekking, zeg maar het hoogtepunt, verschijnt eerst nog heel even de ‘diamantring’. De zon kijkt als een felle schijnwerper nog net langs de maan. En dan, vanaf de heuvel goed te zien, komt in de verte de slagschaduw met een snelheid van wel 2000 km p/uur aan denderen. Govert weer: ‘nog 5 seconden’ en begint af te tellen. Met een oorverdovend geluidloze dreun is de zon verdwenen. Om ons heen klinkt applaus en gejuich. Toch is het niet helemaal donker. Het is moeilijk te omschrijven, het is als een heldere nacht. In de verte links en rechts schijnt de zon nog op de aarde.
Govert: ‘let op de protuberansen!’ Door een kijker zijn rondom de maan de uitbarstende slierten zonne-energie duidelijk te zien, ze kunnen 5 tot 10% van de diameter van de zon boven het oppervlakte uitstijgen. Het wordt ineens een stuk kouder en het valt op, vogels hoor je ook niet meer. Weer Govert: ‘rechts zie je Venus’. Dus zo donker was het wel. Het zou overigens ook Mercurius kunnen zijn geweest, beiden planeten staan dichter bij de zon dan de aarde. Govert telt weer af en daar verschijnt weer de diamantring, maar nu aan de andere kant van de maan. Weer applaus en gejuich. Stukje bij beetje schuift de maan verder voorlangs.
We hadden de smaak te pakken, 1 augustus 2008 China. Weer geboekt via SNP. Een inclusief rondreis met 16 kilometer wandelen over de Chinese muur, een bezoek aan Verboden Stad, het Mausoleum, de Magoa grotten bij Dunhuang, het terracottaleger in Xian en de pandabeertjes in Chengdu. Super.
En wederom met Govert. Wat me eerlijk gezegd ook een beetje aantrok was de plek, de Gobi woestijn. In mijn jeugd verslond ik de Biggles boeken en één daarvan speelde zich af in die desolate woestenij.
Inmiddels uit ervaring wetende wat te verwachten, was deze verduistering nog intenser. Ter herinnering heb ik een mooie film gemaakt. De Chinezen hadden in the middle of nowhere stukken land afgezet. Je vraagt je af waarom, want in de Gobi woestijn is er ruimte zat, tot ver in Mongolië. Er was wel gezorgd voor mobiele toiletten en standby ambulances. Ik schat dat er misschien wel zo’n 40 bussen op het parkeerterrein stonden. Belangstellenden waren afkomstig uit alle delen van de wereld en kregen groepsgewijze een afgezet plekje van zeg 50 bij 50 meter toegewezen. Zo goed als iedereen was voorzien van soms enorme camera’s en ook de Chinese radio en televisie waren prominent aanwezig. Weer het aftellen van Govert.
Door deze ervaringen kreeg ik toenemende belangstelling voor het firmament, de planeten, de sterrenbeelden en op heldere nachten kijk ik altijd naar boven. Ons heelal is ongeveer 13,5 miljard jaar geleden ontstaan en als je de duur vanaf de grote knal tot nu toe zou vergelijken met een vol kalender jaar, dan verschijnt de mens zo ongeveer 5 voor twaalf op oudejaarsavond op het toneel. Waar brengt mij dat?
Terug naar INZICHT
Terug naar de Homepage