In ‘De Evolutionaire Stempel’ wordt in hoofdstuk 4 het verschijnsel ‘Religie’ behandeld. Het gaat hier over de rol van de monotheïstische godsdiensten voor het ontstaan en voortbestaan van grotere samenlevingen. Met name het christendom en de islam.
In de survival of the fittest gaat het om biologische aanpassingen van organismen aan natuurlijke omstandigheden. Vergelijkbaar daarmee gaat het in de menselijk geschiedenis om een drietal intellectuele omslagmomenten.
Het eerste omslagmoment, ‘de landbouwrevolutie’, maakte vestiging op één plek mogelijk, door het tweede omslagmoment ‘religie’ konden door een systeem van sociale regelgeving samenlevingen groeien.
In het derde omslagmoment de ‘Verlichting’, maakt de godsverklaring plaats voor rationaliteit, de Tien Geboden worden omgezet in liberale wetten, het leidt via de Industriële Revolutie naar onze neoliberale samenleving.
Hieronder volgt een samenvatting van de subparagraaf ‘Religie’, geen letterlijke tekst dus,
Religie
Religie, een paraplubegrip, heeft betrekking op het ontstaan, zingeving, troost en zaken die mensen een houvast geven. Ingeval van een godsdienst is sprake van een geloof in een god, bijvoorbeeld het christendom.
Echter, richt een focus even niet op een ‘godsbegrip’ of het geloof daarin, parkeer dat maar even. Neem iets van afstand en richt de blik op het historisch maatschappelijk belang: religie had een belangrijke, misschien wel doorslaggevende rol bij zowel het ontstaan als het voortbestaan van grotere samenlevingen. Zonder de inbreng van ‘religie’ hadden wij nooit met velen kunnen samenleven. Denk maar even mee.
In een tijd zonder boekdrukkunst (niemand kan lezen), zonder onderwijssysteem, zonder pasklaar ‘organisatieconcept’, voorzag religie in een systeem van sociale regelgeving. Acht van de Tien Geboden zijn pure leefregels. In tempels en kerken vindt een permanente socialisering van leefregels plaats, deze voeden op tot volgzame burgers. Het geloof, de belofte van een hiernamaals, stond borg voor naleving. Het geloofselement is slechts als een stok achter de deur.
Nog een voordeel, met religie is de continuïteit van een samenleving beter gewaarborgd, het voortbestaan is niet langer afhankelijk van een wispelturig en sterfelijk leider.
Maar vooral, door een gedeelde zingeving kunnen nu ook ‘onbekenden’ worden vertrouwd. Dat betekent dat samenlevingen groter kunnen worden. Volgens de Britse wetenschapper Robin Dunbar kan een mens maximaal 150 betrouwbare contacten aan, de neocortex in de hersenen is gewoonweg te beperkt. Dat is niet onlogisch, de grootte van een groep jager/verzamelaars was sowieso beperkt door omgevingsfactoren, het met velen samenleven, laat staan miljoenen of zelfs miljarden, hoefde evolutionair niet te worden meegegeven. Dat betekent overigens weer niet dat al die anderen gelijk maar vijanden zijn, maar wel dat het met velen samenleven en vooral het gezamenlijk voortbestaan, geleerd moest worden, telkens opnieuw. Omdat in een religie ook vreemden kunnen worden vertrouwd, konden samenlevingen groeien.
Monotheïsme
Ingeval van polytheïsme, wordt de strijd tussen de diverse goden onderling uitgevochten, een gelovige maakt daar geen deel van uit. In het monotheïsme, godsdiensten met één enkele god (jodendom, christendom, islam) is een geopolitieke issue prominent aanwezig. Voor de gelovigen/uitverkorenen wordt als voorportaal op het hiernamaals aanspraak gemaakt op een wereldlijk grondgebied, het Beloofde Land, het Heilige Roomse Rijk, het kalifaat. Hier wordt een gelovige wèl bij de strijd betrokken. In eerste instantie bij de verdediging, zeker bij de handhaving en soms ook bij de uitbreiding.
Samenlevingen met een monotheïstische religie blijken door wereldlijke aanspraken veelal krachtiger, machtiger en standvastiger.
Geweld en vrede op aarde
Het monotheïstisch geo-politieke aspect heeft nogal wat geweld veroorzaakt, gelovigen zijn eerder bereid de strijd aan te gaan. En soms ook behoorlijk fanatiek als je kijkt naar de Kruistochten, de Inquisitie, de 80-jarige oorlog, de zegening van het koloniale veroveringen en het eigentijdse islamitisch jihadisme.
Maar bedenk, alle religies zijn in de geest vredelievend, ook de islam. Draai het om, als dat niet zo zou zijn had de wereld er totaal anders uitgezien.
Religie is de stok waarop geleund kan worden; het is voor sommigen ook de stok waarmee kan worden geslagen.
Terug naar de Homepage