Kerst
Mijn kerstverhaal gaat over de essentie van het christendom.
Goed om bij stil te staan. Bij de borrel, of bij de eerste gang van het diner.
De zondebok
In ‘De Speld’, een satirische website, eerder een periodiek in de Volkskrant en een vaste rubriek bij Pauw & Witteman, lees ik dit bericht:
“Afgelopen weekeinde is het laatste bekende exemplaar van de zondebok, de Capricus peccatum, overleden. Het uitsterven van de diersoort komt onverwacht. Met het uitsterven van de zondebok is ook het grote vingerwijzen begonnen. Want wie is er verantwoordelijk voor het verdwijnen van de diersoort?
Het Wereld Natuur Fonds noemt de moslims, Greenpeace wijst naar de bankiers, terwijl Natuurmonumenten het op Brussel houdt.
Het meest waarschijnlijke scenario is dat de zondebok zijn ondergang aan zichzelf te wijten heeft.”
Even opzoeken
De term ‘zondebok’ vindt haar oorsprong in Leviticus 16, het Oude Testament. Daar worden in eerste instantie twee bokken genoemd. Het ene bokje wordt daadwerkelijk geofferd, met het andere gebeurt iets merkwaardigs. De priester legt zijn handen op de kop en belaadt het op die manier met de zonden van het volk. Deze ‘zondebok’ wordt de woestijn ingestuurd, een gewisse dood tegemoet.
Nadoen
De aanduiding ‘zondebok’ is niet exclusief verbonden aan de bijbel, het komt ook voor in het dagelijks leven. Op school, op kantoor, in het gezin, steeds betaalt de ‘onschuldige’ zondebok de prijs van de wraakzucht.
De filosoof René Girard spreekt zelfs over een ‘zondebokmechanisme’. Als de spanning te hoog wordt is het een oplossing die de groep of samenleving nodig heeft.
Kan fout gaan
De ‘rol’ van zondebok komt altijd toe aan de zwakkere in de groep, die heeft logischerwijze de meeste kans het pispaaltje te worden. Het maakt niet uit waarom, verkeerde schoenen zijn al een reden voor pesterijen.
Als de spanning te ver oploopt en frustratie en angst gaan opspelen, kan een situatie behoorlijk uit de hand lopen. Dat kennen we wel: de joden, de Tutsi’s. En onze eigentijdse Marokkanen en asielzoekers.
Het aanwijzen van een zondebok is handig, je bent niet zelf verantwoordelijk en dus ook niet schuldig, de oplossing ligt bij de ander. Zelfreflectie hoeft niet plaats te vinden.
Volgens René Girard werkt het zondebokmechanisme als een expansievat. Frustraties moeten ergens heen, de zondebok reduceert spanningen. Eenmaal geofferd, keert de rust terug. Meestal tijdelijk.
Essentie van het christendom
Met kerst gedenken we de geboorte van Jezus Christus, de grootste zondebok aller tijden. Het valt niet te ontkennen dat er in de geschiedenis van het christendom minder fraaie zaken zijn geweest, de kritiek daarop is te begrijpen. Echter, de essentie is de ‘vergeving’ en de daaropvolgende rehabilitatie, ook van de zondebok. En het is precies dàt wat de christelijk-westerse samenleving nìet star en rechtlijnig maakt. Dit ‘out of the box’ denken is afwezig bij die andere monotheïstische godsdiensten.
Exemplarisch is de opzet en indeling van de bijbel. Het boek is door mensen geschreven, er is niet een enkel evangelie, nee, er zijn er zelfs vier! Meerdere waarheden zijn mogelijk.
Door de vergeving, rehabilitatie en ruimte voor interpretatie, wist het christendom zich voortdurend aan te passen aan de nieuwe inzichten van Copernicus, Galileo en Darwin. Het christendom ging uiteindelijk zelfs akkoord met een scheiding tussen kerk en staat.
Deze openheid maakte in de 18e de Verlichting mogelijk en leidde tot een enorme omwenteling in ons deel van de wereld. De weg was vrij voor nieuwe denkwijzen en wetenschappen.
Dat is de essentie van het christendom, deze unieke erfenis moeten we koesteren!
Girard overleed op 4 november 2015. Zijn geboortejaar is 1923, best wel oud geworden dus.
Opmerkelijk, zijn geboortedag is 25 december, dat is ook de geboortedag van de grootste zondebok aller tijden en dàt gedenken we met kerst.
Voor wat het waard is, Girard heeft zich op latere leeftijd bekeerd tot het katholieke geloof.