Op Twitter zag ik een kort filmpje over nepnieuws en complottheorieën: een dame zei in volle overtuiging: ‘ik geloof niet in feiten’. Lubach liet het nog even zien in de uitzending van 18 oktober (2020).
Het duurde even voordat het kwartje viel, een feit is toch een feit? Hoe kun je dat niet geloven? Of zelfs niet aannemen? Feiten zijn verifieerbare waarheden. Toch?
Waarheid en feiten
Waarheid en feiten staan zo nu en dan op gespannen voet met elkaar. Edmund Gettier had geen publicaties op zijn naam staan en om de Universiteit van Detroit enigszins tevreden te houden, drongen collega’s aankom toch iets in te leveren. In 1963 komen er 3 kantjes getiteld ‘Is justified true belief knowledge?’: is gerechtvaardigd waarlijk geloof hetzelfde als kennis?
Het ‘Gettier Probleem’ werd een klassieker in de filosofie: Frederik wil weten hoe laat het is, hij kijkt op de klok die 12 uur aanwijst. Frederik zegt dat het 12 uur is, dat is (voor hem) gerechtvaardigde waarheid. Echter, de klok staat al enkele dagen stil, hij weet dat niet. Bij toeval is precies 12 uur. Dat is het moment van de feitelijke waarheid, een minuutje later niet meer.
Causaal verband of correlatie?
Nog een probleem, het verschil tussen enerzijds causaal verband, de oorzaak/gevolg relatie en anderzijds correlatie, waarbij twee afzonderlijke gebeurtenissen onterecht als oorzaak/gevolg worden gezien. Voorbeeldje van correlatie: het geboorteniveau ligt op het platteland hoger dan in de stad; op het platteland komen meer ooievaars voor dan in de stad; dus de ooievaar is van invloed op het geboorteniveau.
Correlaties worden alom politiek uitgebuit: ‘asielzoekers nemen onze huizen in’ en ‘Marokkanen zijn criminelen’. Het leidt in de social media gemakkelijk tot nepnieuws en complottheorieën.
Complotdenken
Reflecteren, analyseren en anticiperen zijn verworvenheden van ‘ons’ rationeel menselijk brein. De mens kan waarheid, feiten, causaliteit en correlatie begrijpen. Het was een lang proces om het onverklaarbare van de natuur, donder en bliksem, leven en dood te verklaren, het kenmerkt onze geschiedenis. Probleem is dat in de zoektocht naar waarheid, wetenschap per definitie een mate onzekerheid inhoudt in afwachting van beter. Dergelijke onderzoeksmethode helpt ons verder, maar er is ook een nadeel voor de gewone burger, die wil zekerheid. Ik zie het voor mijn ogen gebeuren in de diverse opinie-praatprogramma’s, de wetenschappelijke expert begint zijn zin met ‘ik denk dat . . .’ De criticaster begint zijn zin met ‘ik weet zeker dat . . .’ Plak daar een charismatisch leider aan vast die met zekerheid beweert dat Soros . . .
Als in de huidige snel veranderende wereld een mate van logica niet wordt getraind, slaat de onzekerheid toe. Gerechtvaardigde waarheid verdringt de feitelijke waarheid.
Helaas, voor de dame die niet in feiten gelooft en Frederik, is het inmiddels 1 minuut na 12 uur.
Ybo van den Beukel
oktober 2020
Terug naar Home