Uit ‘INZICHT 2.0’ – Hoofdstuk 31
Enige tijd geleden deed de Volkskrant een oproep aan lezers: schrijf een interview met jezelf met als onderwerp ‘de zin van ons leven’. Het stukje zou eventueel geplaatst kunnen worden. De deadline was voor mij te kort, maar aangetrokken door de uitdaging volgt hieronder alsnog mijn bijdrage, het is een transcriptie van het interview met mezelf. Over de reeds ingezonden stukken vermeldt De Volkskrant het volgende:
“Jules Deelder wint het van de catechismus, of anders gezegd: ‘De zin van het leven ben je zelf’ verslaat ‘We zijn op aarde om God te dienen’. Ruim vierhonderd lezers reageerden op de oproep: schrijf in 1.500 woorden een interview met jezelf, beginnend met de vraag: ‘Wat is de zin van ons leven?’
Om het antwoord à la Deelder vooral dicht bij jezelf te zoeken, spreekt duidelijk aan in een ontkerkelijkt Nederland, dat blijkt uit de inzendingen. In elk geval is dat standpunt aanzienlijk populairder dan de catechismus, al werd die meer geciteerd. Velen zijn voor zingeving op een spiritueel pad terechtgekomen; onthechting, voorbijgaan aan het ego en materiële waarden vormen nu de sleutelbegrippen.”
Wat is de zin van ons leven?
(Badhoevedorp) We zijn op bezoek bij Ybo van den Beukel (1949) auteur van twee boeken, ‘Inzicht 2.0’ en ‘Waarom en Hoe Mensen Denken en Doen’. In beide boeken staat iets over ‘zingeving’. U zegt dat de vraag naar de ‘zin van ons leven’ geen goede vraag is. Hoe zit dat?
Alvorens ik daar iets over zeg, heb ik eerst een verzoek om elkaar te tutoyeren, dat vind ik wel zo gemakkelijk. Dank je.
Ik wil beginnen met een voorbeeld. Een tijdje terug zei onze kleinzoon van tien ‘Opa ik heb medelijden met je, in jouw tijd had je nog geen iPad.’ Ik moest even nadenken: ‘Beste jongen, dat is waar, maar dat heeft wel het voordeel dat ik weet hoe het is om te leven zònder een iPad.’
Dit voorval weerspiegelt zo ongeveer mijn generatie, zeg maar de ‘OK’ boomers. Ik ben 4 jaar na de oorlog geboren en heb nog iets van een ‘relatieve armoede’ meegemaakt. We kwamen weliswaar nooit iets te kort, het hield ook weer niet over. In mijn leven ging het wel steeds beter. Ook nu anno 2020 is er ten aanzien van welvaart niets te klagen. En vooral, we leven al 75 jaar in vrede, iets wat velen zijn vergeten. En bovenal, ik ben gezond. Ik ben me dan ook zeer bewust van mijn unieke positie in deze tijd in dit deel van de wereld. Mijn opvoeding, mijn opleiding, mijn omgevingsfactoren bepalen hoe ik denk en dat gaat ook over de zin van mìjn leven. Met een knipoog wil ik de klagers van het populisme al direct iets meegeven: ga voor jezelf eerst na waar jij staat in de menselijke geschiedenis en tel je zegeningen. Daarna mag je wat mij betreft oordelen en veroordelen. Maar dan wel graag met argumenten.
Iets van een historisch besef is noodzakelijk, maar hoe zit het nu met de ‘zin van ons leven’?
De Volkskrant zag bij de inzendingen een onderscheid tussen enerzijds de zingeving á la Deelder en anderzijds de catechismus. Echter, beide opvattingen zijn subjectief, namelijk datgene wat men persoonlijk denkt of voelt. Sterker, ik las dat de winnaar zelfs nog een stapje verder ging door te stellen dat de zin van ons leven helemaal niet objectief kan worden vastgesteld. Dat is een misvatting, dat zie ik toch echt anders.
Misvatting?
Nou, dat is misschien cru gesteld, laat ik het nuanceren. Ik moet het uitleggen aan de hand van een historisch perspectief, maar dan heel veel verder terug in de tijd in vergelijking met het iPad-voorbeeld. De mens is een evolutionair voortbrengsel en dit is mijn punt: evolutie heft weliswaar geen doel, maar evolutionaire processen dienen weer wel een tweeledig doel. Dat is enerzijds het kortetermijn ‘overleven’, zeg maar het zeker stellen van de eerstvolgende maaltijd en anderzijds is gaat het om het langetermijn ‘voortbestaan’ van de menselijke soort. De eerste doelgerichtheid, het ‘overleven’ heeft betrekking op het individu, de dagelijkse strijd om het bestaan en dat is voor de mens subjectief. Dat geldt zowel voor Deelder als ook de catechismus. De tweede doelgerichtheid betreft het ‘voortbestaan’ van de menselijke soort, uiteindelijk draait het daar om. En dat is objectief. Hou dat maar even vast.
Is er dan 2x een zin van ons leven?
Bij het eerste, het ‘overleven’ gaat het om het individuele overlevingsmechanisme en de zin daarvan kun je als het ware per persoon en dus op ontelbare manieren subjectief invullen. Dat is de range á la Deelder, die wereldreis, die nieuwe keuken, maar ook het gehoorzamen aan de catechismus en de Tien Geboden. Het zijn beide subjectieve invullingen, want als je de zin van ons leven beperkt tot het ‘overleven’ van het individu, dan is dat kortetermijndenken.
Daar is toch niets mis mee?
Probleem is dat de focus te veel en eenzijdig gericht is op het dagelijks overleven. Gevolg daarvan is dat we met zijn allen de aarde aardig hebben omgewoeld, misschien wel hebben misbruikt. Het heeft ons gebracht tot waar we nu zijn, maar we zijn ook op het punt aangekomen dat de eigen leefomgeving ernstig in gevaar komt. Zal ik wat dingetjes benoemen? De zure regen, vervuilde rivieren, de plastic soep, het ozongat, de klimaatverandering, de zeespiegel, CO2, fijnstof, mest en ook virussen als Ebola, Sars, Covid. De lijst is eindeloos. Als je dan zegt dat de zin van ons leven de eerstvolgende vakantie is, dan geldt dat voor jou maar dat is straks niet meer mogelijk voor de kinderen van jouw kleinkinderen.
Wat is dàn de zin van ‘ons’ leven?
De mens heeft als enig organisme een rationeel brein ontwikkeld. Een gelovige mag van mijn part ook nog zeggen dat de menselijke intelligentie van bovenaf is meegegeven. Waar het om gaat is dat de mens kan reflecteren, analyseren en anticiperen, hij kan zijn eigen toekomst bepalen. Met dat intellect is vooruitgang geboekt, maar is er ook een zootje van gemaakt. Ik zou zeggen, gebruik die hersenen nog eens goed, want ook voor het voortbestaan is de mens verantwoordelijk. Dat is wat ik bedoel met objectiviteit. De ‘zin’ van ‘ons’ leven kun je, nee màg je niet loskoppelen van het voortbestaan van onze kinderen, kleinkinderen. Als ik met de ‘zin van mijn leven’ de aarde ga verpesten voor de kinderen van mijn kleinzoon, heeft dat zin? Helaas heeft de kortetermijnvisie in onze neoliberale context de overhand, het verlangen naar het sterrenrestaurant, de eerstvolgende vakantie, dat soort zaken. Ik geef toe, het is geen sinecure om individueel plezier te beperken. Het betekent het vaarwel zeggen van luxe verworvenheden. Ik zou dat waarschijnlijk wel aankunnen, ik weet hoe het is om te leven zonder iPad. Gezien mijn leeftijd zit ik mijn tijd wel uit. Ik hoop dat mijn kleinzoon dit interview ook leest.
Uw correspondent – Ybo van den Beukel
Februari 2021
=
Terug naar INZICHT 2.0
Terug naar Home / Blogs