Synopsis

Evolutie

De mens onderging circa 300.000 jaar geleden de mutatie van een ‘extra’ geheugen. Met dit verkregen rationeel brein kan de nu ‘wijze’ Homo sapiens reflecteren, analyseren en anticiperen en daarmee zijn eigen toekomst bepalen. Ongeacht natuurlijke omstandigheden wist de mens zich over de aardbol te verspreiden.  
Echter, ons rationele brein is slechts een omhulsel en bij de geboorte nog leeg: baby’s kennen nog geen taal en kunnen niet rekenen. Het inhoudelijke vullen hangt af van de opvoeding, opleiding en de omgevingsfactoren.

Primitieve oprispingen: de Evolutionaire Stempel

Als de ‘nurture’ onvoldoende is, kunnen oprispingen van het primitieve ‘zoogdierenbrein’ de overhand krijgen: 

• Dan wordt de biologische ongelijkheid geprojecteerd in sociale ongelijkheid. Gevolg is sociaal darwinisme, de oorzaak van agressie, geweld, me@too, oorlog, et cetera. 
• De evolutie wordt gekenmerkt door planloosheid, normloosheid en het ontbreken van logica. Deze  eigenschappen konden niet aan mensen worden meegegeven: het moet geleerd worden.   
• De mens heeft van nature een korte termijnvisie. Voor een eerstvolgende maaltijd was een langetermijnvisie niet nodig. In een complexe wereld met een klimaatprobleem gaat dat opbreken. 
  
• De primitieve mens heeft een natuurlijke angst voor vreemden (en het vreemde) en kan tot maximaal ca 150 vertrouwensrelaties aan (Dunbars’ Number). Het massaal ‘samenleven’ werd evolutionair niet meegegeven, ook dat moet telkens opnieuw worden bijgebracht.
  
• Zonder grote kaken of klauwen is de mens een vluchtdier. Het vluchtgedrag, het waarschuwen van gevaar, vinden we terug in de social media en bij het populisme. 
• Het testosteron bij vooral bij mannen kwam ooit goed van pas om als leider de groep tegen allerlei gevaar te beschermen. In onze tijd werkt een te veel testosteron als een katalysator versterkend op alle hierboven genoemde kenmerken. Het zijn vrijwel zonder uitzondering mannen die oorlog voeren.

   

De ‘vergeten’ tweeledige evolutionaire doelgerichtheid

Vraag: Werd met de mutatie van het geheugen ook de verantwoordelijkheid voor het eigen voortbestaan naar de mens verlegd?
Evolutie heeft weliswaar geen doel, maar er is wel sprake van een tweeledige complementaire doelgerichtheid. Dat is enerzijds het dagelijks overleven (het individu op zoek naar een eerstvolgende maaltijd) en anderzijds gaat het om het voortbestaan van de (menselijke) soort.  

• De Landbouw Revolutie. Door de permanente beschikbaarheid van voedsel kunnen  meer mensen op één plek samenleven. Landbouw impliceert een stukje land en dat heeft gevolgen: de introductie van bezit en hebzucht. Voor de erfopvolging werd 1 enkele vrouw aan de man verbonden, de huwelijksverbintenis bepaalt tot op heden de patriarchale samenlevingsstructuur. 
• Religie maakt het door een gedeeld systeem van regelgeving mogelijk om op die ene plek ook met veel onbekenden samen samen te leven, aanzienlijk meer dan die 150 van ‘Dunbar’, want via een gedeeld geloof kunnen ook ‘vreemden’ worden vertrouwd. Door de belofte van een eeuwig leven was er aandacht voor het langetermijn voortbestaan. 
• De periode van de Verlichting markeert de overgang van (de mondelinge) religieuze samenlevingsregels naar geschreven wereldlijke wetten binnen een sociaal contract. Als de meerderheid zich aan de regels houdt, kan ook in een rechtsstaat met democratie met velen worden samengeleefd. De Verlichting leidt via de  Industriële Revolutie tot materiële welvaart. We bevinden ons inmiddels in het neoliberalisme. Het dagelijks overleven synoniem geworden aan het kortetermijn consumeren, het langetermijn voortbestaan is uit het zicht verdwenen. 

Voorwaarden voor een Vierde Intellectueel Omslagmoment

Bewustwording: Weten waar je staat op de tijdlijn in de geschiedenis. Door de mutatie van het geheugen kon de mens zijn eigen lot bepalen. Daarmee werd tevens de verantwoordelijkheid voor het lange termijn voortbestaan op de mens overgedragen.
Samenwerking: Solidariteit en samenwerking zijn noodzakelijke en succesvolle menselijke antwoorden op de ongestuurde evolutie. 
Circulaire economie: Het neoliberalisme leidt tot een voor mensen onleefbaar milieu. Overstappen op een circulaire economie is onontkoombaar. 
Democratie: Dit is de enige bestuursvorm die uitzicht biedt op een rechtvaardige verdeling van de beschikbare middelen. En ook: moeders sturen hun zonen niet naar een onnodige oorlog.   
Burgerschap: Als je weet waar ongewenst gedrag vandaan komt, kun je er ook iets aan doen. Te beginnen met in het onderwijs nadruk te leggen op bewustwording, samenwerking, een circulaire economie en de beginselen van democratie. Met het toevoegen van de vakken ‘Gedragsbeheersing’ en ‘Herkennen van nepnieuws en complottheorieën’ kom je dan een heel eind. Gedragsaanpassing begint in het onderwijs, het zal uiteindelijk doorwerken in de opvoeding en de omgevingsfactoren. 

Terug naar De Evolutionaire Stempel