Van onvrede naar inzicht
In de Volkskrant (27-09-25) vertelt filosoof en socioloog Duyvendak in zijn boek Spookkloven hoe sociale verschillen vaak onterecht worden uitvergroot. Volgens hem vervormen de door emoties aangejaagde debatten in politiek en sociale media ons beeld van de werkelijkheid.
“Zo zijn we zelf ook steeds bozer geworden,” schrijft Duyvendak. Dat zagen we onlangs nog bij de rellen in Den Haag.
Er is onvrede — dat is duidelijk. Maar waar komt dat vandaan? Beseffen we wel dat we leven in de beste tijd ooit en op de beste plek ooit?!
Terug in de tijd
Ik ben geboren in 1949 en groeide op in een periode van relatieve armoede. Daarmee bedoel ik niet dat we iets tekortkwamen — we kenden simpelweg geen overvloed. En niemand heeft mij ooit gevraagd: “Vind je het leuk?” of “Vind je het lekker?” We deden gewoon wat nodig was, ontevredenheid was geen issue.
In het eerste hoofdstuk van mijn boek (zie link hieronder) ga ik dieper in op de wortels van dat ongenoegen.
Hieronder een korte samenvatting.
Van ‘zuilen’ naar het neoliberalisme
Vanaf de jaren negentig bracht het neoliberalisme een enorme welvaartssprong — al kwam die niet iedereen evenredig ten goede. Maar toch, inmiddels zijn we rijk, gezond en leven langer dan ooit. Honger kennen we niet meer, sociale vangnetten beschermen ons, we leven in vrede.
Je zou denken: we kunnen ons geluk niet op.
Toch groeide er onvrede. Met de opkomst van reclame veranderde ons denken en doen. We worden voortdurend geconfronteerd met wat anderen hebben en allemaal doen. Het neoliberale credo van meer, sneller, beter creëerde langzaam maar zeker een permanent sluimerend gevoel van tekort.
Solidariteit en samenwerking — ooit de pijlers van de zuilensamenleving — verdwenen naar de achtergrond. Zingeving was niet meer een plek in het hiernamaals, maar het streven naar die grotere auto, het sterrenrestaurant en die verre reis.
De meritocratie: succes als verdienste
Een sleutelbegrip in deze ontwikkeling is meritocratie: het idee dat succes en bezit volledig afhangen van diploma’s en prestaties. De hardwerkende Nederlander moet het ‘verdienen’. Zelfs ouderliefde sluit zich daarbij aan: “Als je dat diploma haalt, krijg je rijlessen.” Of die reis naar Ibiza.
Wim de Bie zag het al aankomen
Cabaretier Wim de Bie signaleerde dit verschijnsel al in 1980 — met een zin die nog altijd verbazingwekkend actueel klinkt:
“Wanneer de polarisatie der standpunten in het gangbare denken en het vaak al te weinig door enige kennis van zaken gehinderde impulsieve doen zich blijven ontwikkelen in het huidige, mede door de media veroorzaakte tempo, zal het karakter van een volgende generatie Nederlanders als meest in het oog springende wezenskenmerk een permanente staat van agressieve ontevredenheid met al het denkbare vertonen.”
Lees hem gerust twee keer. Hij had gelijk.
De uitdaging van morgen
Feitelijk gaat het ons goed. De cijfers vertellen een positiever verhaal dan het collectieve gevoel, asielzoekers zijn niet de oorzaak van onze vermeende ellende.
De echte uitdaging wordt nu: hoe krijgen we een generatie ontevredenen weer in balans?
Misschien begint dat met het beperken van reclame en het herzien — of zelfs ontmantelen — van het neoliberale denken. Maar ook opvoeding en onderwijs spelen een cruciale rol. Dáár ligt de sleutel tot verandering.
Meer lezen
Mijn boek:
Waarom en hoe denken en doen mensen zoals ze denken en doen?
De ondertitel luidt: Populisme is instinct – Zuurlinks is nadenken.
Wanneer kennis tekortschiet, vallen mensen terug op hun overlevingsinstincten. Dáár begint het echte gesprek.
Artikel in de Volkskrant (27-09-25) Filosoof en socioloog Duyvendak: Spookkloven
Reacties
De reactie’s heb ik in verband met spam uitgezet.
Als je wilt reageren doe dit per e-mail: ybo@ybo.nl
Ontdek meer van ybo.nl
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
