‘De Wereld Draait Door maandag’ 18 november. Het eerste onderwerp gaat over het stopzetten van de voetbalwedstrijd FC Den Bosch – Excelsior vanwege racistische leuzen. Daarna gaat het over de documentaire van Steven Spielberg ‘Why we hate’. Te gast is Rutger Bregman, hij schreef ‘De meeste mensen deugen’.
Het gesprek blijft hangen in getuigenissen dàt er haat is. Maar niet hoe dat komt.
Rutger meldt terloops nog wel dat haat kennelijk in de mens zit. Ik moet hier wel op reageren, ik schreef er een boek over. In het kort dan maar.
Robin Dunbar, engels antropoloog, publiceerde in 1993 een onderzoek naar het aantal relaties die een mens kan onderhouden. Hij vond een correlatie tussen de grootte van de hersenen en de grootte van de leefgroep. Voor de mens was 150 zo ongeveer het maximum aantal personen aan wie je je portemonnee zou toevertrouwen, meer kan de neocortex niet aan.
Een belangrijke conclusie, hier draait het om: de mens is in evolutionair opzicht helemaal niet geschikt om met velen samen te leven. Ander onderzoek bevestigt dit min of meer. Eigenlijk ook wel logisch, de jager/verzamelaar leefde in kleine groepjes, meer contacten waren er niet nodig.
De introductie van de landbouw bracht een ommekeer te weeg, we konden nu met velen, honderdduizenden, zelfs met miljoenen samenleven. Dat blijkt, de mens heeft zich niet meer afhankelijk van natuurlijke omstandigheden over de aardbol verspreid.
Dit werpt de vraag op, hoe is het desondanks toch gelukt homogene samenlevingen te vormen? Laat ik dat eerst maar even behandelen.
Om met veel onbekenden samen te leven, moet er een mate van vertrouwen jegens onbekenden aanwezig zijn. Hier speelde religie een beslissende rol door te voorzien in een sociaal stelsel. Acht van de Tien Geboden zijn leefregels. Door een geloof werd dit sociale systeem in stand gehouden.
Na de periode van de Verlichting kan door het klassiek liberale adagio ‘mijn vrijheid stopt waar die van jou begint’, nu ook zònder religie met velen worden samengeleefd. Maar dan is er wel een ‘sociaal contract’ nodig, dat zijn onze huidige wetten.
Terug naar waaròm we haten. En ook deugen.
De mens is een evolutionair voortbrengsel. Men zegt ook wel een ‘schitterend ongeluk’.
Ik onderscheid een zestal kenmerken, prima voor een primitieve levenswijze, ongeschikt voor onze tijd:
ongelijkheid; plan/normloosheid; een korte termijn visie; angst voor vreemden; de mens als vluchtdier en het testosteron als katalysator.
Het waaròm, de oorzaak van haat, dan wel racisme, kun je uit deze ‘stempel’ afleiden.
Het omzetten van de evolutionaire biologische ongelijkheid in een sociale ongelijkheid spreekt voor zich, hoef ik niets aan toe te voegen.
De ‘korte termijn visie’ duidt op een gebrek aan inzicht en overzicht, het gewoonweg niet weten.
Het Deense filmpje liet de ‘angst voor vreemden’ goed zien.
En net zoals bij de noord afrikanen op oudejaarsavond in Keulen, het KOZP geweld, de voetbal hooligans in ’s-Hertogenbosch, de lijst is lang, het is telkens weer het niet kunnen beheersen van het testosteron. Want ja, het zijn altijd mannen.
Negatief? Zeker niet. Het zijn ook mannen die met risicogedrag vooruitgang bewerkstelligen. Want de geschiedenis wijst uit dat samenwerking en solidariteit doeltreffende menselijke antwoorden zijn op ongestuurde en ongestructureerde evolutionaire strijd.
En zo is het, de kwaliteit van samenlevingen is af te meten aan de mate waarop instinctief gedrag is gekanaliseerd.
Ybo van den Beukel
Voor onderbouwing zie mijn boek ‘De Evolutionaire Stempel’
Terug naar de homepage